Freski w kościele św. Eligiusza w Comblessac

<< wróć

Comblessac to mała miejscowość leżąca w południowo-wschodniej Bretanii, na skraju Ille-et-Vilaine niedaleko Redon poza głównymi drogami łączącymi lokalne miasteczka. Kościół zbudowany na planie łacińskiego krzyża pochodzi z końca XIX wieku a wyposażenie jego wnętrza jest neorenesansowe.

HISTORIA

Historia tego zakątka Bretanii sięgająca czasów galloromańskich okazała się niezwykle bogata. Cykl pięciu fresków w kościele w Comblessac opowiada 1500-letnią historię Comblessac osadzoną w celtycko-chrześcijańskiej tradycji. Comblessac związane jest z ważnymi postaciami dla historii Bretanii sięgającej VI wieku. Tu właśnie młody mnich Melaniusz (saint Melaine, 456-530), późniejszy biskup Rennes, dokonał cudu uzdrowienia lokalnego władcy i jego córki. W dowód wdzięczności otrzymał w posiadanie parafię Comblessac. Z tą samą miejscowością związany jest święty Conwoïon, który urodził się tutaj ok. 790/800 roku, a jego działalność religijna i polityczna wpłynęła zasadniczo na niezależność królestwa Bretanii. Był on założycielem opactwa Saint-Sauveur, od którego wzięło początek miasto Redon. Na freskach oprócz dwóch wymienionych świętych przedstawiona jest historia budowy kaplicy Notre Dame de Lorette i tradycyjnych procesji zdążających do tego miejsca. Natomiast najbliższa naszym czasom opowieść przywołuje pobyt polskich żołnierzy w Comblessac w czasie II wojny światowej.

Żołnierze Polscy w Comblessac, 16.03.1940 r. https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205234124

Jesienią roku 1939 z obozu wojskowego w Coëtquidan w Bretanii do Comblessac została przekwaterowana 11 kompania podoficerów generała Maczka, w której było wielu intelektualistów i artystów, między innymi Ksawery Pruszyński ceniony pisarz i reportażysta. W 1940 roku polscy żołnierze opuszczając tę bretońską wioskę z wdzięczności za gościnę ofiarowali mieszkańcom wymowny prezent – kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej namalowaną przez jednego z nich, malarza Stanisława Mikułę. Obraz z polskimi inskrypcjami znajduje się do dziś w prezbiterium kościoła, a jego odkrycie przez Alicję Bachmińską-Haidar, inicjatorkę Stowarzyszenia Quo vadis, śladami Polaków w Bretanii, było bezpośrednią inspiracją do powstania fresków. Wyjątkowe okoliczności namalowania obrazu Czarnej Madonny szczegółowo opisał Ksawery Pruszyński w opowiadaniu Madonna Mikulińska, które ukazało się w 1946 roku w zbiorze Trzynaście opowieści.

fot. Michel Ogier

Sukcesywnie odkrywana historia Comblessac i rozmowy z mieszkańcami układały się w wielką opowieść, która domagała się znalezienia adekwatnej formuły artystycznej. Podążając za skrywaną dotąd i tłumioną w procesie edukacji artystycznej potrzebą opowiadania historii, ponadto zainspirowany Pruszyńskim w sposób „literacki” zbudowałem tematykę i program ikonograficzny poszczególnych fresków w Comblessac, ale także korelacje między nimi.

KOMPOZYCJA

Cykl fresków składa się z czterech obrazów rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach nawy głównej i transeptu oraz piątego fresku znajdującego się w niszy nad głównym wejściem. Malarstwo ogółem obejmuje powierzchnię 63,5 m². Wykreślając pola freskowe dążyłem do takiego podziału ścian, aby kompozycje malarskie harmonijnie zintegrowały się z architekturą i charakterem wnętrza, aby sprawiały wrażenie, że freski były tu od dawna. Powierzchnia fresków jest zoptymalizowana tak, aby przy możliwie najmniejszej ich powierzchni uzyskać maksymalny efekt wizualny. Pola głównych fresków rozmieszczone zostały w pasie wyznaczonym przez obraz znajdujący się w ołtarzu głównym, którego wysokość określa też wysokość fresków.

TECHNOLOGIA

Freski wykonane są na warstwie nowego tynku mineralnego w technice Keim A, która stosowana jest w malarstwie ściennym od 1897 roku. Jest to technika mineralna krzemianowa, zwana sterochromią, w której warstwa malarska podlega utrwaleniu w procesie krystalizacji. Dzięki temu powstałe freski są niezwykle trwałe i odporne na czynniki atmosferyczne, a swymi walorami estetycznymi przypominają technikę antyczną al fresco. Wykorzystanie pigmentów mineralnych naturalnego pochodzenia uzupełnionych bielą cynkową i błękitami umożliwia uzyskiwanie bogatych efektów charakterystycznych dla dawnego malarstwa ściennego.

KOLORYSTYKA

Same właściwości techniki mineralnej Keim A oraz zastosowany transparentny sposób malowania zapewniły freskom i ścianie lekkość, świetlistość i przenikanie się barw. Takie potraktowanie warstwy malarskiej dało wrażenie przestrzenności przedstawionych scen oraz pozwoliło wpisać nowe freski w przestrzeń zabytkowego kościoła. Gama palety barwnej została zawężona do niewielu barw, które nawiązują do charakterystycznych kolorów Bretanii. Zaledwie kilka odcieni ochry i ugru, brązu, rdzawych czerwieni, ziemi zielonej i błękitu ultramarynowego dało bogato zniuansowaną gamę kolorystyczną i szlachetność malatury. Tonacja fresków jest ciepła, stonowana szarościami i umbrą. Z całej kompozycji emanuje wewnętrzne, łagodne światło, blask charakterystyczny dla aury bretońskiego pejzażu ocenianego
przez wielu malarzy takich jak P. Gaugin, A. Sisley, W. Ślewiński, czy M. Meheut. Blask ten wyraża duchową atmosferę poszczególnych wydarzeń oraz pozytywną melancholię płynącą z przedstawionych dziejów Comblessac.

FRESK 1

nawa główna, strona południowa

ŻOŁNIERZE POLSCY W COMBLESSAC 1939-1940